طنابچه وی تی پروسیک (VT Prusik Cord) نوعی طنابچه اصطکاکی با ساختار تخصصی و مقاوم در برابر حرارت است که در کوه‌نوردی فنی و عملیات نجات مورد استفاده قرار می‌گیرد. این طنابچه برای ایجاد گره‌های خودقفل‌شونده و اصطکاکی طراحی شده و در شرایطی که ایمنی و قابلیت باز شدن گره پس از بارگذاری اهمیت دارد، عملکرد بهتری نسبت به نمونه‌های سنتی دارد. این طنابچه با ترکیب الیاف کولار و طراحی دوخت‌شده، جایگزینی تخصصی برای طنابچه‌های سنتی محسوب می‌شود.
یکی از چالش‌های رایج در کوه‌نوردی، استفاده از گره‌هایی است که در صورت فشار بالا بازکردن آن‌ها دشوار می‌شود یا اصطکاک پایدار ندارند. طنابچه وی‌تی پروسیک با تکیه بر طراحی خاص و ترکیب مواد پیشرفته، راه‌حلی مؤثر برای این مشکل ارائه می‌دهد.
این مقاله به معرفی ساختار فنی، نحوه عملکرد و کاربردهای این طنابچه می‌پردازد و نقاط قوت آن را در مقایسه با طنابچه‌های رایج بررسی می‌کند.
آنچه در این مقاله خواهیم خواند:
ساختار و مواد سازنده
طنابچه وی‌تی پروسیک از ترکیب الیاف کولار (Aramid/Kevlar) و پلی‌استر ساخته شده و پوسته‌ای از جنس Technora دارد. این ساختار مقاوم در برابر حرارت، سایش و رطوبت بوده و به‌ویژه در شرایط بحرانی از عملکرد پایداری برخوردار است. قطر رایج آن حدود ۶٫۸ تا ۸ میلی‌متر است و معمولاً با دو سر دوخته‌شده عرضه می‌شود که نیاز به گره‌زدن را از بین می‌برد. ساختار کرن‌منتل آن مانع پیچ‌خوردگی و تغییر شکل طنابچه می‌شود. این طنابچه توان تحمل دمای لحظه‌ای ۵۰۰ درجه سانتی‌گراد و دمای پایدار ۲۰۰ درجه را دارد. این ویژگی‌ها، آن را برای فعالیت‌هایی با اصطکاک زیاد و بارهای لحظه‌ای بسیار مناسب کرده است.
طنابچه وی‌تی پروسیک (VT Prusik) تولید شرکت شرکت Bluewater معمولاً در مدل‌های رایج خود با طول ۷۸ سانتی‌متر و قطر ۸ میلی‌متر عرضه می‌شود، هرچند انواع دیگر با طول‌های متفاوت نیز در دسترس هستند.
طنابچه وی تی پروسیک با تکیه بر اصطکاک استاتیکی و جنبشی عمل می‌کند. زمانی که آن را به دور طناب اصلی می‌پیچند، نیروهای میان الیاف طنابچه و سطح طناب اصلی افزایش می‌یابد و اصطکاک لازم برای توقف حرکت ایجاد می‌شود.
عملکرد اصطکاکی و ایمنی
وی‌تی پروسیک با پیچیدن به دور طناب اصلی، اصطکاک استاتیکی و جنبشی ایجاد می‌کند. این اصطکاک، با توجه به جنس پوسته و تعداد حلقه‌ها، به‌گونه‌ای تنظیم می‌شود که گره هنگام بارگذاری قفل شود اما پس از آن نیز به‌راحتی باز شود. این ویژگی در طنابچه‌های متقارن سنتی معمولاً وجود ندارد و گره‌ها پس از فشار زیاد قفل می‌مانند. طراحی این طنابچه همچنین موجب پخش یکنواخت فشار در تماس با طناب اصلی می‌شود. همین ویژگی از تمرکز تنش و آسیب به طناب جلوگیری می‌کند. حتی در شرایط مرطوب یا با طناب‌های ضدآب، اصطکاک لازم حفظ می‌شود.
از سوی دیگر، جنس پوسته و طراحی بافت آن نیز در بهینه‌سازی اصطکاک نقش دارد. الیاف Technora به‌کاررفته در پوسته، دارای ضریب اصطکاک بالایی هستند که به حفظ پایداری طنابچه حتی در شرایط مرطوب، خاک‌آلود یا یخ‌زده کمک می‌کند. علاوه بر آن، ساختار بافته‌شده‌ی پوسته از جذب رطوبت اضافی جلوگیری کرده و عملکرد اصطکاکی را در تمام شرایط محیطی حفظ می‌کند. این ویژگی‌ها، وی‌تی پروسیک را برای موقعیت‌هایی که نیاز به کنترل اصطکاک دقیق وجود دارد، به گزینه‌ای ممتاز تبدیل می‌کنند.
مزایا نسبت به طنابچه‌های رایج
طنابچه وی‌تی پروسیک در مقایسه با طنابچه‌های کلاسیک برای ایجاد گره‌های مانند پروسیک متقارن، کلایم‌هِیست (Klemheist) و شوابیش (Schwabisch) از برتری‌های فنی قابل‌توجهی برخوردار است. مهم‌ترین مزیت آن، قابلیت باز شدن آسان گره حتی پس از بارگذاری شدید است؛ مشکلی که در طنابچه‌های متقارن سنتی، خصوصاً پس از سقوط یا توقف ناگهانی، به شکل مزاحم و گاه خطرناک بروز می‌کند. این ویژگی، نه تنها کارایی طنابچه را در موقعیت‌های عملیاتی افزایش می‌دهد، بلکه ایمنی کاربر را نیز بهبود می‌بخشد.
طراحی این طنابچه موجب توزیع یکنواخت نیروی اصطکاکی در سطح طناب اصلی می‌شود. حلقه‌های دوخته‌شده، قرارگیری متقارن و پوسته‌ی مقاوم آن از تمرکز تنش، تغییر شکل موضعی یا لغزش ناگهانی جلوگیری می‌کنند. این ساختار هم عمر طناب اصلی را حفظ می‌کند و هم کارایی طنابچه را در فرود و بالا‌روی بهبود می‌بخشد.
در مقایسه با طنابچه های رایج، طنابچه وی‌تی پروسیک در برابر سایش، رطوبت و دمای بالا مقاوم‌تر است. حتی روی طناب‌هایی با روکش ضدآب یا قطر باریک، اصطکاک لازم را حفظ می‌کند. این طنابچه برای قطرهای ۸ تا ۱۳ میلی‌متر بدون نیاز به تنظیم ویژه قابل‌استفاده است.
در نهایت، انعطاف‌پذیری این طنابچه در اجرای گره‌های متنوع مانند والدوتین ترز (Valdotain Tresse)، مشار و پروسیک فرانسوی، آن را به ابزاری کارآمد برای کوهنوردان فنی، غار‌نوردان و تیم‌های نجات تبدیل کرده است.
کاربردهای کلیدی در کوه‌نوردی فنی
طنابچه وی‌تی پروسیک در فعالیت‌های مختلف کوه‌نوردی فنی به‌عنوان ابزاری مطمئن برای ایجاد گره‌های اصطکاکی به کار می‌رود. کاربرد اصلی آن در سیستم‌های خودحمایتی هنگام فرود (rappel backup) است. در این حالت، طنابچه زیر ابزار فرود نصب می‌شود تا در صورت رها شدن طناب یا قطع کنترل، گره به‌سرعت قفل شود. این ویژگی مانع سقوط و افزایش خطر می‌شود، در حالی‌که پس از بارگذاری نیز به‌آسانی باز می‌گردد.
در صعود میمونی و یا صعود روی طناب ثابت نیز طنابچه با گره‌هایی مانند والدوتین ترز عملکرد مناسبی دارد. ویژگیهای اصطکاکی پایدار و مقاومت در برابر سایش، امکان حرکت روان و کنترل‌شده را فراهم می‌کنند. این ویژگی‌ها در صعودهای امدادی یا نجات، نقش حیاتی ایفا می‌کنند.
در سیستم‌های قرقره‌ای نجات (rescue pulley systems)، طنابچه وی‌تی پروسیک برای ایجاد نقاط اصطکاکی قفل‌شونده کاربرد دارد. طراحی مقاوم آن باعث تحمل بارهای متغیر در چینش‌هایی مانند Z-rig یا سیستم‌های ۵:۱ می‌شود. در این کاربرد، پایداری اصطکاک و سهولت جابجایی گره در زمان لازم اهمیت دارد.
همچنین، در محیط‌های مرطوب، گل‌آلود یا پرفشار مانند غار‌نوردی، دره‌نوردی و کار در ارتفاع، مقاومت این طنابچه در برابر رطوبت، حرارت و گردوغبار، موجب عملکرد پایدار آن می‌شود. این ویژگی، کارایی آن را در شرایطی که طنابچه‌های سنتی دچار افت عملکرد می‌شوند، حفظ می‌کند.
کلام آخر
طنابچه وی‌تی پروسیک با ترکیب مهندسی دقیق، مواد مقاوم و طراحی بهینه، جایگاه ویژه‌ای در میان ابزارهای اصطکاکی کوه‌نوردی فنی پیدا کرده است. عملکرد قابل اطمینان، دوام بالا و تطبیق‌پذیری با محیط، این طنابچه را به انتخابی هوشمندانه برای کوهنوردان و تیم‌های نجات تبدیل می‌کند. رعایت اصول استفاده و بازرسی منظم، ایمنی عملکرد آن را تضمین می‌کند.
>این مقاله بر پایه‌ی آموزش‌ها و تجارب میدانی، اصول علمی روز کوه‌نوردی، مقالات معتبر و کتاب‌هایی مانند Freedom of the Hills تدوین و نگارش شده است.
گردآوری و تدوین: امیر سعید احمدی
ممنون از وقت و نظر شما.
با تشکر فراوان از مهرتان
ممنون از اطلاعت خوبتون جناب احمدی 🙌🙏🙌