در نواحی مختلف جهان و در قاره‌های گوناگون، یخچال‌های طبیعی بسیاری با ویژگی‌ها و شاخص‌های متفاوت وجود دارند. پیش‌تر در مطالبی مانند «یخچال‌های طبیعی و انواع آن‌ها» و «آناتومی یک یخچال کوهستانی» این موضوعات به‌طور کامل بررسی شده‌اند. بخشی از این یخچال‌ها در رشته‌کوه‌های آلپ واقع شده‌اند. تمامی یخچال‌های طبیعی کوه‌های آلپ ویژگیهای خاص یخچال‌های دره‌ای (کوهستانی) را دارند و به‌عنوان میراثی ارزشمند، نقش مهمی در جغرافیا، سیاست، اکوسیستم، تجارت، صنعت، دامداری و کشاورزی نواحی پیرامونی ایفا می‌کنند.
با این حال، روند فزاینده گرمایش زمین، این میراث گرانبها را تهدید می‌کند. این مقاله با تمرکز بر مهم‌ترین یخچال‌های طبیعی رشته‌کوه‌های آلپ اروپا، موقعیت جغرافیایی، ویژگیهای مورفولوژیکی، اهمیت تاریخی و تهدیدات اقلیمی این یخچال‌ها را بررسی می‌کند.
آنچه در این مقاله خواهیم خواند:
توزیع جغرافیایی یخچال‌های آلپ
رشته‌کوه‌های آلپ اروپا، با گستره‌ای بیش از ۱۲۰۰ کیلومتر از فرانسه تا اسلوونی، بیش از ۵۱۰۰ یخچال طبیعی فعال را دربر می‌گیرد. این یخچال‌ها عمدتاً در نواحی مرتفع و مرکزی آلپ متمرکز شده‌اند. مرکز تغذیه آن‌ها در ارتفاعات بالا شکل می‌گیرد و شرایط مناسب بارش برف، دما و تبلور، امکان انباشت و فشرده‌سازی را فراهم می‌کند. این شرایط، شکل‌گیری و پایداری یخچال‌ها را تضمین می‌کنند و جریان یخ حتی تا دامنه‌های پایین‌تر نیز امتداد می‌یابد.
سوئیس با بیش از ۱۴۰۰ یخچال، بیشترین تراکم یخچال‌های آلپ را دارد. یخچال‌های آلش (Aletsch)، فیش (Fiesch)، گورنر (Gorner) و زینال (Zinal) از مهم‌ترین نمونه‌ها هستند. فرانسه، به‌ویژه در نواحی شامونی (Chamonix) در آلپ شمالی، یخچال‌های مرج (Mer de Glace) و آرژانتیر (Argentière) را در خود جای داده است. ایتالیا در مناطق تیرول جنوبی، دولومیت و وال دی آوستا، یخچال‌هایی مانند میاتو (Miage) و ریزند (Rieserferner) دارد.
اتریش با یخچال پاسترتزه (Pasterze)، بزرگ‌ترین یخچال این کشور، سهم مهمی در میان یخچال‌های آلپ ایفا می‌کند. در مقابل، آلمان و اسلوونی، به‌دلیل ارتفاع کمتر و شرایط اقلیمی نامناسب، تنها تعداد محدودی یخچال کوچک دارند که در معرض نابودی کامل قرار گرفته‌اند.
۸ یخچال طبیعی مهم در کوه‌های آلپ
در این بخش، چند نمونه از مهم‌ترین و گسترده‌ترین یخچال‌های طبیعی در آلپ فرانسه و سوئیس به‌طور خلاصه معرفی می‌شوند. این یخچال‌ها به‌دلیل ابعاد، موقعیت خاص و نقششان در اکوسیستم کوهستانی، جایگاه ویژه‌ای در مطالعات اقلیمی و کوه‌نوردی دارند.
یخچال بزرگ آلش (Aletsch Glacier) – سوئیس
یخچال بزرگ آلش (Aletsch Glacier) با طول بیش از ۲۳ کیلومتر و سطحی نزدیک به ۸۲ کیلومتر مربع، بزرگ‌ترین یخچال طبیعی رشته‌کوه‌های آلپ محسوب می‌شود. این یخچال در کانتون وله (Valais) سوئیس و در محدوده حفاظت‌شده‌ی یونسکو (Jungfrau-Aletsch-Bietschhorn) قرار دارد. آلش از ارتفاعات یونگفراو و منطقه کونکوردیا تغذیه می‌شود و به‌عنوان نمونه‌ای کلاسیک از یخچال‌های دره‌ای کوهستانی شناخته می‌شود. این یخچال نقشی حیاتی در تغذیه رودخانه رون ایفا می‌کند. با توجه به عقب‌نشینی سریع ناشی از گرمایش جهانی، یخچال آلش به‌عنوان یکی از نقاط حساس مطالعات اقلیمی در اروپا اهمیت ویژه‌ای دارد.
یخچال گورنر (Gorner Glacier) – سوئیس
یخچال گورنر (Gorner Glacier)، دومین یخچال بزرگ رشته‌کوه‌های آلپ، در نزدیکی زرمات سوئیس و در دامنه‌های کوه‌های ماترهورن و مونته‌روزا قرار دارد. این یخچال پیچیده، با طولی بیش از ۱۲ کیلومتر و سطحی نزدیک به ۵۵ کیلومتر مربع، از به‌هم‌پیوستن چند شاخه یخچالی شکل گرفته است. گورنر به‌عنوان یکی از دیدنی‌ترین و پژوهش‌محورترین یخچال‌های آلپ شناخته می‌شود.
در دهه‌های اخیر، این یخچال به‌طور قابل توجهی عقب‌نشینی کرده و به‌عنوان نشانه‌ای آشکار از تأثیر تغییرات اقلیمی در آلپ مطرح شده است.
یخچال مرج (Mer de Glace) – فرانسه
یخچال مرج یا دریای یخ (Mer de Glace) با طولی نزدیک به ۷ کیلومتر و ضخامت حدود ۲۰۰ متر، بزرگ‌ترین یخچال طبیعی فرانسه است. این یخچال در دامنه شمالی مون‌بلان و نزدیک شهر شامونی قرار دارد. مناطق Leschaux و Géant تغذیه این یخچال را تأمین می‌کنند. یخچال مرج، به‌عنوان یکی از نخستین مکان‌های مطالعات یخچال‌شناسی مدرن در آلپ، اهمیت علمی زیادی دارد. دسترسی آسان و چشم‌اندازهای باشکوه، آن را به یکی از مقاصد مهم گردشگری و پژوهشی تبدیل کرده‌اند. در سال‌های اخیر، این یخچال به‌شدت کاهش حجم پیدا کرده و عقب‌نشینی آن، نشانه‌ای روشن از تأثیر گرمایش جهانی است.
یخچال بوسون (Glacier des Bossons) – فرانسه
یخچال بوسون (Glacier des Bossons) یکی از پویاترین و قابل‌مشاهده‌ترین یخچال‌های طبیعی فرانسه است. این یخچال در دامنه جنوبی مون‌بلان و بالای شهر شامونی قرار دارد. بوسون از ارتفاعات بیش از ۴۸۰۰ متری سرچشمه می‌گیرد و یکی از طولانی‌ترین افت‌های عمودی را در میان یخچال‌های آلپ دارد. در دهه‌های اخیر، یخچال بوسون به‌طور چشمگیری عقب‌نشینی کرده و به‌عنوان نمونه‌ای بارز از اثرات گرمایش جهانی در کوه‌های آلپ شناخته می‌شود.
یخچال گراند جوراس (Grandes Jorasses Glacier) – فرانسه
یخچال گراند جوراس (Grandes Jorasses Glacier) در دامنه شرقی کوه گراند جوراس و در مرز فرانسه و ایتالیا قرار دارد. این یخچال در ارتفاعات شامونی و در منطقه‌ای فنی و صخره‌ای شکل می‌گیرد و به‌عنوان یکی از یخچال‌های دشوار برای صعودهای ترکیبی شناخته می‌شود. موقعیت خاص و شیب زیاد این یخچال، آسیب‌پذیری آن را در برابر اثرات تغییرات اقلیمی افزایش داده است. در دهه‌های اخیر، حجم این یخچال به‌طور چشمگیری کاهش یافته و این وضعیت تأثیر مستقیم گرمایش جهانی را در منطقه آشکار می‌کند.
یخچال آرژانتیر (Glacier d’Argentière) – فرانسه
یخچال آرژانتیر (Glacier d’Argentière) با طولی حدود ۹ کیلومتر، یکی از بزرگ‌ترین و فنی‌ترین یخچال‌های طبیعی فرانسه است. این یخچال در دره شامونی و دامنه‌های شمال‌شرقی مون‌بلان قرار دارد. ساختار پیچیده سراک‌ها و شکاف‌های عمیق، آرژانتیر را به محلی مهم برای تمرین‌های فنی و مطالعات اقلیمی تبدیل می‌کند. در سال‌های اخیر، این یخچال همانند بسیاری از یخچال‌های آلپ، به‌طور چشمگیری عقب‌نشینی کرده است. عقب‌نشینی یخچال، تأثیر مستقیم گرمایش جهانی را در منطقه به‌خوبی نشان می‌دهد.
یخچال مورتراچ (Morteratsch Glacier) – سوئیس
یخچال مورتراچ (Morteratsch Glacier) یکی از طولانی‌ترین و شناخته‌شده‌ترین یخچال‌های طبیعی شرق سوئیس است. این یخچال در منطقه انگادین و در نزدیکی سنت‌موریس، در کوه‌های برنینا قرار دارد. با طولی حدود ۶ کیلومتر، مورتراچ از مرتفع‌ترین قله‌های شرق آلپ تغذیه می‌شود. عقب‌نشینی شدید این یخچال طی دهه‌های اخیر، آن را به نمادی از تغییرات اقلیمی در آلپ تبدیل کرده است. در دامنه این یخچال، طراحان یک مسیر آموزشی و پیاده‌روی ویژه ایجاد کرده‌اند که خط پسروی یخچال را به‌طور مستند نمایش می‌دهد.
یخچال کورواچ (Corvatsch Glacier) – سوئیس
یخچال کورواچ (Corvatsch Glacier) در منطقه Engadin در کانتون گراوبوندن (Graubünden) سوئیس و در دامنه‌های کوه کورواج (Piz Corvatsch) قرار دارد. این یخچال در ارتفاعاتی بین ۲۵۰۰ تا ۳۴۰۰ متر گسترده شده و بخشی از چشم‌انداز کوهستانی ناحیه سیلواپلانا (Silvaplana) را می‌سازد. کورواچ نسبت به یخچال‌های بزرگ‌تر آلپ، ابعاد کوچک‌تری دارد. دسترسی آسان، نزدیکی به پیست‌های اسکی و مناظر بی‌نظیر، این یخچال را به مقصدی محبوب برای گردشگران، طبیعت‌دوستان و پژوهشگران تبدیل کرده است. در سال‌های اخیر، این یخچال به‌سرعت ذوب می‌شود و تأثیر مستقیم گرمایش جهانی را در کوه‌های آلپ نشان می‌دهد.
کلام آخر
یخچال‌های طبیعی رشته‌کوه‌های آلپ، با زیبایی‌های خیره‌کننده و اهمیت زیست‌محیطی‌شان، نمایانگر شکوه و قدرت طبیعت هستند. این یخچال‌ها نه‌تنها به‌عنوان منابع حیاتی آب شیرین و گردشگری کوهستانی اهمیت دارند، بلکه نقش مهمی در مطالعات اقلیمی، حفظ تعادل اکوسیستم‌های کوهستانی و ذخیره‌سازی منابع طبیعی ایفا می‌کنند. با این حال، روند سریع عقب‌نشینی و کاهش حجم این یخچال‌ها، به‌ویژه در نتیجه گرمایش زمین، زنگ خطری جدی برای آینده آلپ و حتی فراتر از آن است.
حفاظت از این میراث ارزشمند، نیازمند همکاری‌های بین‌المللی، کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، سیاست‌گذاری‌های مؤثر محیط‌زیستی و افزایش آگاهی در میان جوامع محلی، کوهنوردان و گردشگران است. این یخچال‌ها میراثی جهانی هستند و باید برای نسل‌های آینده حفظ شوند؛ نه تنها به‌دلیل عظمت طبیعی‌شان، بلکه به‌واسطه نقشی که در بقای انسان و تعادل محیطی ایفا می‌کنند.
گردآوری و تدوین: امیر سعید احمدی
