نقاب برفی در کوه‌نوردی: شناخت، خطرات و راهکارهای ایمنی

نقاب برفی (Snow Cornice) توده‌ای از برف است که به‌صورت آویزان و ناپایدار در لبه‌ی خط‌الراس‌ها و یال‌ها شکل می‌گیرد. این نقاب‌ها نتیجه‌ی وزش باد و انباشت برف در سمت بادپناه یال‌ها هستند و می‌توانند بدون هشدار فرو بریزند. با آغاز فصل بارش و ریزش متوالی برف، از اوایل زمستان شاهد تشکیل و رشد نقاب‌های برفی در بخش‌های مختلف کوهستان هستیم. کوه‌نوردانی که در ارتفاعات حرکت می‌کنند، ممکن است بدون آگاهی روی این سازه‌های برفی قرار بگیرند، درحالی‌که از خطر بالقوه‌ی آن غافل هستند. ازاین‌رو، شناخت سازوکار تشکیل نقاب‌های برفی، درک خطرات آن و رعایت اصول ایمنی هنگام پیمایش، از جمله مهارت‌های ضروری برای کوه‌نوردان محسوب می‌شود.

نقاب برفی چگونه شکل می‌گیرد؟

تشکیل نقاب‌های برفی به چندین عامل محیطی بستگی دارد. هنگام وزش باد، ذرات برف از سمت بادگیر یال‌ها جدا می‌شوند و به سمت دیگر یال حرکت می‌کنند.  با رسیدن به لبه‌ی یال، شدت باد افزایش می‌یابد و برف با سرعت بیشتری جابه‌جا می‌شود. اما پس از عبور از این لبه، کاهش سرعت باد موجب ایجاد یک حرکت چرخشی در بین ذرات برف در هوا می‌شود. این آرامش نسبی، انباشت و تراکم تدریجی برف را در این نقطه به دنبال دارد. در نتیجه، توده‌ای از برف به‌صورت آویزان و ناپایدار شکل گرفته و با گذر زمان به سمت جلو گسترش می‌یابد.

گاهی این استحکام تا جایی ادامه می‌یابد که نقاب برفی مانند یک لایه‌ی ورق الاستیکی وزن خود را تحمل کرده و حتی به شکل یک موج سر خم کند. این بخش از نقاب، که به‌صورت برجسته و آویزان از یال بیرون زده است، پیشانی نقاب نام دارد و ناپایدارترین قسمت آن محسوب می‌شود.

 

عوامل اصلی در شکل‌گیری نقاب‌های برفی

نقاب‌های برفی پدیده‌هایی هستند که تحت تأثیر عوامل محیطی مختلف شکل می‌گیرند و پایداری آن‌ها به شرایط متعددی بستگی دارد. چهار عامل کلیدی در تشکیل و پایداری نقاب‌های برفی نقش دارند:

1. برف – تغییرات دمایی و شرایط کریستال‌های برف بر استحکام و ناپایداری نقاب‌ها تأثیر مستقیم دارد.
2. باد – وزش باد، مهم‌ترین عامل در جابه‌جایی و انباشت برف برای ایجاد نقاب‌های برفی است.
3. مورفولوژی زمین – ساختار زمین‌شناسی و توپوگرافی منطقه، نقش مهمی در میزان انباشت برف و شکل‌گیری نقاب‌ها ایفا می‌کند.
4. دمای محیط – نوسانات دمایی، به‌ویژه در طول شبانه‌روز، بر پایداری یا شکست ناگهانی نقاب‌های برفی تأثیر دارد.

برای درک بهتر این عوامل ، مطلب «عوامل اصلی در شکل‌گیری نقاب‌های برفی» را پیشنهاد می‌کنم.

خطرات نقاب برفی

نقاب‌های برفی به دلایل مختلفی می‌توانند فرو بریزند و خطرات جدی ایجاد کنند:

• ناپایداری ساختاری: نقاب‌ها ممکن است بدون هیچ‌گونه فشار خارجی و تنها بر اثر وزن خود یا تغییرات دمایی شکسته شوند.
• شکستن در اثر وزن کوه‌نورد: گام برداشتن روی نقاب‌های برفی که از دید پنهان هستند، می‌تواند به سقوط ناگهانی منجر شود.
• ایجاد بهمن: برخی از نقاب‌های برفی پس از فروپاشی، موجب بهمن‌های مهیب می‌شوند.
• ریزش در اثر بادهای شدید: وزش بادهای ناگهانی و افزایش سرعت جریان هوا، پایداری نقاب‌ها را کاهش داده و باعث فرو ریختن آن‌ها می‌شود.

مطلب مرتبط: عوامل گوناگون در پدید آمدن بهمن

انواع نقاب برفی

نقاب‌های برفی را به اشکال مختلف می‌توان دسته‌بندی کرد، از جمله:

• نقاب برفی یالی و مسطح، بر اساس محل تشکیل آنها.
• نقاب برفی مکشی و فشرده، که بر اساس ساختار فیزیکی آن‌ها شکل می‌گیرد.
• نقاب برفی زمستانی و نقابهای برفی دائمی، بر اساس فصل تشکیل آنها.

در ادامه به بررسی نقابهای برفی بر اساس فصل تشکیل آنها که در کوهنوردی حائز اهمیت هستند، می‌پردازم.

انواع نقاب برفی بر اساس فصل تشکیل

1. نقابهای برفی دائمی :
   این نوع نقابها از ارتفاع بالای ۳۵۰۰ متری کوهها و مناطق باد خبز پر برف شکل می گیرد. (معمولا در آلپ و هیمالیا). نوع تشکیل این نقاب‌ها مشابه نقاب‌های زمستانی است، با این تفاوت که با گذر زمان و تغییر دما، استحکام بیشتری پیدا می‌کنند و احتمال ریزش آن‌ها کاهش می‌یابد، در نتیجه به‌صورت دائمی باقی می‌مانند.
2. نقابهای برفی فصلی و یا یالی :
   این نوع نقابها بطور معمول در فصل برف خیز کوهستان و در صورتی که  شیب رو به باد یال زیاد شد و شیب پشت به یال کمتر باشد معمولا دو حالت به وجود می آید. حالت اول آن است که هیچگونه محلی برای تجمع برف و تشکیل نقاب وجود ندارد. در حالت دوم انرژی حاصل از وزش باد روی سطح شیب دار یال بوسیله حرکتهایی دورانی (توربولنس) باد خنثی می گردد در نتیجه وزش باد قادر به انتقال ذرات برف به سمت پشت به یال نبوده، آنها را روی یال باقی می گذارد.
   هنگامیکه وزش متداوم باد از سمت کم شیب کوه صورت میگیرد احتمال تشکیل نقاب برفی بیشتر است. در صورتی که شیب رخ دامنه رو به باد زیاد باشد امکان تشکیل نقاب بر روی شیب پشت به باد وجود ندارد.

 

 

مدیریت ریسک نقاب‌های برفی

برای کاهش خطرات ناشی از نقاب‌های برفی، رعایت نکات زیر ضروری است:

• بررسی تغییرات دمایی: پیش از عزیمت به کوهستان، پیش‌بینی آب‌وهوا، میزان بارش و دمای منطقه را بررسی کنید. افزایش ناگهانی دما می‌تواند نقاب‌ها را ناپایدار کند.
• دقت در مسیرپیمایی: کوه‌نوردان باید مسیرهای ایمن‌تر را انتخاب کرده و بر روی خط‌الراس فرضی حرکت کنند تا از خطر شکستن احتمالی نقاب‌های برفی جلوگیری کنند.
• تشخیص جهت وزش باد: نقاب‌ها معمولاً در پشت به باد یال‌ها تشکیل می‌شوند، بنابراین شناخت جهت باد می‌تواند در پیش‌بینی نقاط خطرناک کمک کند.
• خودداری از عبور از زیر نقاب‌های برفی: حتی اگر احتمال سقوط نقاب کم به نظر برسد، حرکت در زیر آن‌ها به‌شدت خطرناک است.
• استفاده از تکنیک‌های هم‌طنابی: در مسیرهای دشوار و پر‌ریسک، استفاده از هم‌طنابی و کار با طناب می‌تواند ایمنی گروه را افزایش دهد.
• دقت در عبور از دهلیزها: در صورت نیاز به عبور از دهلیزها، باید به لبه‌ی بالایی آن توجه کرد تا تشخیص داده شود که آیا نقاب برفی در آن محل تشکیل شده است یا خیر. تشکیل نقاب در بالای یک دهلیز خطر بهمن را به شکل بالقوه افزایش می‌دهد.
• در شرایط پیرامونی نظیر هوای طوفانی یا دید کم، تشخیص نقاب بسیار دشوار است. بنابراین، احتیاط و آمادگی به خصوص در این شرایط اجتناب‌ناپذیر است.

 

جمع‌بندی

کوه‌نوردی فعالیتی زیبا، توان‌بخش و آرامش‌بخش است، اما هم‌زمان با خود چالش‌ها و خطراتی نیز به همراه دارد. نقاب‌های برفی یکی از مهم‌ترین خطرات کوه‌نوردی در زمستان هستند که بر اثر تجمع برف در سمت بادپناه خط‌الراس‌ها شکل می‌گیرند. این نقاب‌ها می‌توانند در اثر وزن خود، افزایش دما، وزش باد شدید یا فشار خارجی فروبریزند و جان کوه‌نوردان را به خطر بیندازند. شناخت نحوه‌ی تشکیل نقاب‌های برفی، تحلیل شرایط محیطی، تشخیص مسیرهای ایمن و رعایت اصول مدیریت ریسک، همگی از مهارت‌های کلیدی برای عبور ایمن از مناطق برفی هستند. با رعایت این اصول، کوه‌نوردان می‌توانند از خطرات احتمالی جلوگیری کرده و صعودهای ایمن‌تری را تجربه کنند.

گردآوری و تدوین: امیر سعید احمدی

منابع: تجربیات شخصی٬ دوره های آموزشی فدراسیون کوهنوردی ٬ دوره های آموزشی آلپین کلوب سوئیس

 

وزش باد و تاثیر آن بر کیفیت صعود