پیمایش و صعود در مسیرهای برفی، برف فشرده و یخچال‌های طبیعی چالش‌های متفاوتی را ایجاد می‌کند که نیازمند استفاده از تجهیزات متناسب با این شرایط است. در این میان، کلنگ کوهنوردی یکی از مهم‌ترین ابزارها برای حفظ تعادل، اجرای ترمز اضطراری در صورت لغزش و جلوگیری از سقوط محسوب می‌شود. بااین‌حال، استفاده‌ی صحیح و بهینه از این ابزار نیازمند رعایت اصول و قواعد خاصی است. در این مطلب، اصول استفاده‌ی ایمن از کلنگ کوهنوردی در صعودها و پیمایش‌ها بدون استفاده از کرامپون را بررسی خواهیم کرد.
در ادامه، به نحوه‌ی صحیح در دست گرفتن کلنگ در برف نرم و سفت، هماهنگی بین گام‌ها و حرکت کلنگ، کنترل تعادل و اجرای تکنیک ترمز درجا خواهیم پرداخت. شناخت و به‌کارگیری این اصول، نه‌تنها ایمنی کوه‌نورد را افزایش می‌دهد، بلکه موجب بهینه‌سازی انرژی مصرفی و کاهش خطرات احتمالی در صعودهای زمستانی خواهد شد.
آنچه در این مقاله خواهیم خواند:
نحوه‌ی صحیح دست گرفتن کلنگ در شرایط مختلف
نحوه‌ی گرفتن کلنگ در مسیرهای مختلف برفی بستگی به نوع برف و میزان سختی آن دارد. روش دست گرفتن کلنگ در شیب‌های برف نرم و برف فشرده متفاوت است و هر یک نیازمند تمرین و شناخت کافی از شرایط محیطی هستند.
در مطلب روش‌های دست گرفتن کلنگ کوهنوردی این موضوع را بررسی کرده‌ایم. نظرتان را به مطالعه ان بخش جلب میکنم.
روش توصیه‌شده برای شیب‌هایی با برف سفت
در این روش، بند حمایت کلنگ باید دور مچ دست سمت کوه انداخته شود تا کنترل بیشتری روی ابزار وجود داشته باشد. هنگام حرکت، بیلچه‌ی کلنگ رو به جلو قرار می‌گیرد، درحالی‌که انگشت شست دور بیلچه، انگشت اشاره روی دسته‌ی کلنگ و سه انگشت دیگر دور تیغه قرار می‌گیرند. این نحوه‌ی گرفتن، باعث می‌شود که در صورت لغزش یا سقوط، کلنگ به‌طور طبیعی در موقعیت مناسبی برای اجرای تکنیک ترمزگیری (Self-Arrest) قرار گیرد و کوه‌نورد بتواند سریعاً سقوط را متوقف کند.
روش توصیه‌شده برای شیب‌هایی با برف نرم
در این حالت، بند حمایت مانند روش قبلی دور مچ بسته می‌شود، اما نحوه‌ی گرفتن کلنگ کمی تغییر می‌کند. تیغه‌ی کلنگ رو به جلو قرار داده شده، کف دست روی دسته‌ی کلنگ قرار می‌گیرد، انگشت شست دور تیغه، انگشت اشاره روی دسته، و سه انگشت دیگر دور بیلچه قرار داده می‌شوند. این روش این امکان را فراهم می‌کند که در صورت به‌هم خوردن تعادل، بتوان بیلچه‌ی کلنگ را سریعاً درون برف فرو برد و از سقوط جلوگیری کرد.
هماهنگی گام‌ها و استفاده از کلنگ در مسیرهای برفی
در پیمایش مسیرهای برفی، ترتیب صحیح گام‌ها و استفاده‌ی مناسب از کلنگ نقش مهمی در حفظ تعادل و جلوگیری از لغزش دارد. در چنین شرایطی، ابتدا پای دره حرکت می‌کند و سپس پای کوه. اگر از کلنگ برای حمایت و حفظ تعادل استفاده شود، اولین حرکت باید با کلنگ انجام شود، سپس پای دره و در نهایت پای کوه در موقعیت جدید قرار گیرد. این روش، پایداری بیشتری ایجاد کرده و خطر از دست دادن تعادل را کاهش می‌دهد.
همچنین، هنگام گام‌برداری، باید همواره حداقل دو نقطه از سه نقطه‌ی اتکا (دو پا و کلنگ) در برف مستقر باشند و تنها یکی از آن‌ها به موقعیت جدید منتقل شود. رعایت این اصل، ناپایداری و لغزش ناگهانی را کاهش داده و کنترل فرد روی سطح برف و یخ را افزایش می‌دهد. علاوه بر این، فاصله‌ی طولی و عرضی بین دو پا باید تقریباً برابر با عرض لگن باشد تا تعادل بهینه حفظ شود. اجرای صحیح این اصول، نه‌تنها به بهبود کنترل بدن در هنگام پیمایش کمک می‌کند، بلکه خطر سقوط را نیز کاهش می‌دهد.
تکنیک هماهنگی بین حرکت کلنگ و گام‌ها
در مسیرهای با شیب زیاد، عواملی مانند ارتفاع بالا، خستگی، سنگینی بار و نوع برف می‌توانند مانع از گام‌برداری سریع و کنترل‌شده شوند. درچنین شرایطی، تکنیکی خاص برای استفاده از کلنگ در پیمایش به کار گرفته می‌شود. در این روش، همواره کلنگ پیش از پاها حرکت کرده و در موقعیت مناسب مستقر می‌شود. این تکنیک که به روش “کلنگ – پا – کلنگ – پا” معروف است، موجب افزایش ایمنی و کنترل بهتر مسیر می‌شود.
در این روش، کوه‌نورد ابتدا کلنگ را در نقطه‌ای پایدار درون برف فرو می‌برد، سپس گام خود را برمی‌دارد و قبل از حرکت بعدی، مجدداً کلنگ را در موقعیت جدید قرار می‌دهد. این تکنیک، قانون دو نقطه‌ی حمایت ثابت را رعایت می‌کند، به این معنا که در هر لحظه، دست‌کم دو نقطه‌ی تکیه‌گاه (یکی از پاها و کلنگ) باید ثابت باشند تا تعادل فرد حفظ شود و خطر سر خوردن کاهش یابد.
نکته‌ی کلیدی این است که هیچ‌گاه نباید پا از محل استقرار کلنگ جلوتر قرار گیرد، زیرا این کار موجب از دست رفتن تعادل شده و احتمال سقوط را افزایش می‌دهد. اجرای این روش نه‌تنها پیمایش را ایمن‌تر می‌کند، بلکه موجب صرفه‌جویی در انرژی و افزایش پایداری فرد در مسیرهای برفی و یخی می‌شود.
توزیع وزن و حفظ تعادل در پیمایش
برای کاهش مصرف انرژی و جلوگیری از خستگی، بدن باید در راستای طبیعی خود حفظ شود. هنگام گام‌برداری، پای دره باید پس از قرار گرفتن در برف، کاملاً از مفصل زانو باز شود تا وزن بدن به‌درستی از طریق استخوان‌بندی پا به زمین منتقل گردد. این تکنیک باعث کاهش فشار بر روی عضلات و جلوگیری از خستگی زودرس می‌شود.
همچنین، در برف نرم یا فشرده، ایجاد جای پا اهمیت زیادی دارد. جای پای ایجادشده باید حداقل به‌اندازه‌ی یک‌سوم طول یا عرض کفش عمق داشته باشد تا از سر خوردن جلوگیری کند. اگر جای پا کم‌عمق باشد، امکان از بین رفتن آن در اثر فشار وزن یا شرایط نامناسب برف وجود دارد که می‌تواند خطرناک باشد.
ایستادن و توقف در شیب‌های برفی
در مسیرهای برفی، به‌ویژه در شیب‌ها، ایجاد یک محل استقرار مناسب پیش از توقف، برای افزایش ایمنی و جلوگیری از لغزش امری ضروری است. توقف ناگهانی بدون آماده‌سازی سطح برف می‌تواند منجر به از دست دادن تعادل و سقوط شود.
به همین دلیل، قبل از ایستادن، باید سطح برف را با ایجاد جای پا یا تثبیت کلنگ آماده کرد. در چنین شرایطی، تمام نقاط اتکای بدن، از جمله جای پاها و موقعیت کلنگ، باید به سمت کوه متمایل باشند تا تعادل فرد در برابر نیروی جاذبه و سطح ناپایدار برف حفظ شود.
تکنیک ترمز درجا و کنترل تعادل
پیمایش در شیب‌های مختلف، به‌ویژه در شرایط زمستانی و مسیرهای برفی و یخ‌زده، همواره با خطر لغزش و به‌هم خوردن تعادل همراه است. در چنین شرایطی، کوه‌نورد می‌تواند با استفاده‌ی صحیح از کلنگ، سریعاً تعادل خود را بازیابد و از سقوط جلوگیری کند.
برای تثبیت تعادل، هنگام احساس ناپایداری، باید بلافاصله انتهای دسته‌ی کلنگ را که در بالای سطح برف قرار دارد، محکم گرفت و هم‌زمان با دست دیگر که روی سر کلنگ قرار دارد، نیرویی به سمت بالای شیب وارد کرد. این فشار باعث فرو رفتن تیغه‌ی کلنگ در برف شده و سرعت لغزش را کاهش می‌دهد.
در هنگام ترمزگیری، گرفتن دسته‌ی کلنگ در موقعیتی بالاتر از سطح برف کارایی ندارد و نمی‌تواند نیروی لازم برای توقف را فراهم کند. تمرین این تکنیک در شرایط واقعی و یادگیری نحوه‌ی اعمال فشار صحیح بر کلنگ، تأثیر بسزایی در افزایش ایمنی و جلوگیری از سقوط در مسیرهای برفی دارد.
بند حمایت کلنگ و نقش آن در ایمنی
کلنگ کوهنوردی یکی از مهم‌ترین ابزارهای ایمنی در پیمایش مسیرهای برفی و یخی است و باید همیشه در دسترس و آماده‌ی استفاده باشد. در شرایطی مانند باد شدید، برف‌کوبی یا حرکت در شیب‌های ناپایدار، احتمال دارد که کلنگ به‌طور ناگهانی از دست رها شود. رها شدن کلنگ در شرایط برفی یا یخی می‌تواند پیامدهای خطرناکی داشته باشد، زیرا در صورت افتادن ابزار، بازیابی آن بسیار دشوار خواهد بود.
توصیه می‌شود که بند حمایت کلنگ همواره دور مچ دست بسته باشد تا در صورت رها شدن ناگهانی، کلنگ از دست خارج نشود، گم نشود و از همه مهم‌تر، آسیبی به سایر افراد وارد نکند. علاوه بر این، با بستن بند حمایت، کوه‌نورد می‌تواند از کلنگ برای کنترل تعادل یا توقف سقوط به شکل مؤثرتری استفاده کند.
بااین‌حال، یک استثنا در مورد بستن بند حمایت کلنگ وجود دارد: هنگام عبور از دامنه‌های مشکوک به خطر ریزش بهمن، بند حمایت نباید دور مچ دست بسته باشد. در این شرایط، در صورت وقوع بهمن، کوه‌نورد باید بتواند کلنگ را رها کند تا از خطر گیر افتادن و آسیب ناشی از برخورد کلنگ با بدن جلوگیری شود. این موضوع بخشی از اصول ایمنی در محیط‌های بهمن‌خیز است و هنگام پیمایش در چنین مناطقی باید رعایت شود.
موقعیت کلنگ در هنگام پیمایش و استفاده از آن به‌عنوان تکیه‌گاه
در مسیرهای شیب‌دار برفی، موقعیت صحیح کلنگ کوهنوردی تأثیر زیادی در حفظ تعادل و جلوگیری از لغزش دارد. کلنگ باید همیشه در دست سمت کوه قرار بگیرد تا بتوان از آن برای ایجاد تکیه‌گاه استفاده کرد. این موضوع در تمامی شرایط پیمایشی، از صعود گرفته تا تراورس و فرود، یک اصل اساسی محسوب می‌شود. اگر کلنگ در دست سمت دره قرار داشته باشد، هنگام لغزش ممکن است کارایی کافی نداشته باشد و کنترل سقوط دشوار شود.
هنگام حرکت در مسیرهای با شیب متوسط، نوک کلنگ را می‌توان به‌آرامی در سطح برف فرو برد تا یک نقطه‌ی اتکای کمکی ایجاد شود. اما در شیب‌های تندتر و مسیرهای یخی، باید از کلنگ به‌عنوان یک تکیه‌گاه محکم استفاده کرد و آن را عمیق‌تر در برف یا یخ فرو برد. این روش باعث افزایش ایمنی و جلوگیری از سر خوردن ناگهانی می‌شود.
جمع‌بندی
استفاده از کلنگ کوهنوردی در پیمایش مسیرهای برفی و یخی، یک مهارت کلیدی است که می‌تواند ایمنی کوه‌نورد را به میزان قابل‌توجهی افزایش دهد. درک صحیح از اصول استفاده ایمن از کلنگ کوهنوردی٫ روش‌های گرفتن کلنگ، هماهنگی آن با گام‌ها و استفاده‌ی بهینه از آن برای کنترل تعادل و اجرای ترمز، موجب کاهش خطر لغزش و سقوط می‌شود. همچنین، رعایت اصولی مانند حفظ دو نقطه‌ی اتکا در هر لحظه، نگه‌داشتن کلنگ در دست کوه و تنظیم فاصله‌ی مناسب بین پاها، نقش مهمی در افزایش پایداری و کاهش مصرف انرژی دارد.
تمرین عملی این تکنیک‌ها در محیط‌های کنترل‌شده، کلید موفقیت در شرایط واقعی کوهستان است. آشنایی و تسلط بر اصول استفاده ایمن از کلنگ کوهنوردی، نه‌تنها موجب افزایش امنیت در مسیرهای زمستانی می‌شود، بلکه به کوهنوردان کمک می‌کند تا در موقعیت‌های غیرمنتظره، عکس‌العمل سریع و مؤثری داشته باشند.
گردآوری و تدوین: امیر سعید احمدی
